EKVATOR ÇİZGİSİ ( EKVADOR-ECUADOR) – GEZGİN YÜZLER
EKVATOR ÇİZGİSİ- ÜNSAL AKTAŞ
Coğrafya derslerinden aşina olup hepimizin çok iyi bildiği Ekvator Çizgisini, “Ekvador-Galapagos-Kolombiya” gezisinde çok daha ayrıntılı olarak görmek,dinlemek, incelemek ve hatta deneyler yapmak, aynı isimli Ekvador ülkesinde kısmet oldu.
Bilgilerimizi tazeleyecek olursak; klasik tanımı ile Ekvator, kuzey ve güney yarım küreleri birbirinden ayıran dairesel, hayali bir hattır. Kuzey ve güney kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan bu çizginin uzunluğu 40.076,4 km. olup enlem
dairelerinin başlangıcı olup 0 derecedir. (GPS cihazları ile de bu noktada; 00 00 00 ölçümünü gözlemleyebiliyorsunuz. ) Ekvator çizgisinin büyük bir kısmı, okyanuslara denk gelmektedir. Geçtiği ülkeler ise;
- Afrika’ da; Gabon, Kongo Cumhuriyeti, Kongo DC, Uganda, Kenya, Somali
- Asya’da; Maldivler, Endonezya
- Güney Amerika’da; Ekvador, Kolombiya ve Brezilyadır.
Ancak bu sayılan hiçbir ülkede, Ekvador da olduğu gibi bu konuya sahip çıkılmamaktadır. Bunun nedeni de geçmişlerine, atalarına dayanmaktadır. Ülkelerinin ve hatta başkentlerinin adı da bu konu ile alakalıdır. MS. 1500 lere kadar yaşayan Quitu halkı, o zamanın koşulları altında takvimi geliştirmiş; güneş, ay, yıldızlar ile ilgili çalışmalar yapmışlar ve burasının da dünyanın merkezi olduğunu bulmuşlar. Quito, yerli dilinde “dünyanın ortası” anlamına gelmektedir. Yüksek bölgelerde yaşayan bu halkın toprakları, önce İnkalar daha sonra da İspanyollar tarafından ele geçirilmiştir.
Kültürleri ve özellikle takvimleri hakkında bilgi aktaracağım Quitu halkından yıllar sonra, Fransız Charles Marie de la Condamine başkanlığındaki bir ekip burada uzun araştırmalar yaparak (1700 lü yıllarda )Ekvator çizgisinin yerini tespit etmişlerdir. Başkent Quito’nun 26 km. kuzeyindeki bu çizgi üzerine onların anısına bir heykel konmuş. 1979-1982 yılları arasında da buraya; 30 metre yüksekliğinde, demir ve andezit taşından yapılmış tepesinde de 5 tonluk bir küre bulunan anıt dikilmiştir. Buraya da “ Mitad Del Mundo” ( Dünyanın tam ortası )
denmiştir. Ancak yıllar sonra 20 yy. da gelişen teknoloji sayesinde bu çizginin geçtiği yerin yanlış olduğu ve 250 metrelik bir hata yapıldığı anlaşılmıştır. Ancak bu eski anıt burada bırakılarak gerçek çizginin geçtiği yerde yeniden bir müze oluşturulmuştur. Her ikisini de gördüğümüzden oradaki izlenim ve deneylerimizi aktarmak isterim. Tabii ki esas olarak gerçek çizginin geçtiği Museo De Sıtıo Intınan dan bahsedeceğim.
Aşağıda fotoğrafını paylaştığım takvim düzeneği Quitu halkına ait. Tam ortadaki çubuk aracılığı ve onun gölgesi ile mevsimleri, gün dönümlerini, saati hesaplayabiliyorlardı. Buradan yola çıkarak; ürünlerinin ne zaman ekilip ne zaman toplanacağı, ne zaman kurutulacağı gibi önemli zamanları takvim aracılığı ile saptayabiliyorlardı.
Ekvator çizgisinin olduğu yerde bulunduğumuzdan burada; 12 saat gece, 12 saat gündüz oluyor ve bu hiç değişmiyor. Gelişmiş saat sistemi 24 saate ayarlı iken onların saat ayarına göre 23 saat 56 dakika olarak hesaplanıyor. Yerli dilinde “tuta manka “ sabahtan öğlene kadar olan dilimi, “pajta” öğleden akşama kadar olan dilimi, “chısı” ise gece saatlerini gösteriyor. Yaşanılan döneme ve güneş ışınlarının geliş yönüne göre de ön veya arka yüzünden faydalanılıyor.
Ekvator çizgisinin üzeri; yer çekiminin en az olduğu noktadır. Burada olduğunuzdan 1 kilo daha az geliyorsunuz. Ekvator enlemi yılda iki kez ( 21 mart ve 23 eylül )güneş ışınlarını tam dik açı ile alır. Diğer günlerde ise dike yakın açı ile alır. Burada sıcaklık bütün yıl boyunca 20 derece civarında seyretmektedir. Ayrıca bu çizginin geçtiği bölgede; tayfun, hortum vs. gibi olaylar meydana gelmemektedir.
Şimdi gelelim burada yapılan bazı deneylere;
*Ekvator çizgisinin tam üzerinde; basit bir lavabo düzeneği ile yapılan deneyde, tıpa çekildiğinde su hiç dönmeden direkt akıyor. Ekvator çizgisinin güney tarafında; su saat yönünde dönerek boşalıyor. Kuzey tarafında ise; su saat yönünün tam tersi istikamette boşalıyor. Bunun nedeni de; dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi sonucunda oluşan coriolis etkisidir. Bu etki ekvator çizgisi üzerinde sıfır olur. Bu nedenledir ki yukarıda belirttiğim gibi bu bölgede siklon vs gibi olaylar meydana gelmez.
*Ekvator çizgisinin üstünde; manyetik alandan dolayı, bir çivi üzerinde yumurtayı dik olarak durdurabiliyorsunuz. Biraz zor olsa da çoğumuz bunu başarabildi.
*Çizgi üzerinde gözünüz kapalı ve kollarınız açık olarak düzgün yürüyemiyorsunuz. Gerçi bunu çizgi dışında da yapmak çok zor ama burada hiç yapılamıyor.
*Çizgi üzerinde güç deneyi de yapılıyor, görevli siz ne kadar direnseniz de kapalı parmaklarınızı veya kollarınızı rahatlıkla açabiliyor.
Müze alanı içerisinde, yine Quitu halkının ve halen Amazonlarda ilkel şartlarda yaşamaya devam eden etnik grupların yaşam tarzı ve kültürleri hakkında bilgiler edineceğiniz bölümler oluşturulmuş. Ayrıca Amazonlarda yaşayan bitki ve hayvanlar hakkında da bilgilendirme yapılıyor.
En ilginç bölümlerden biri de; düşmanlarının öldükten sonra kesilen kafalarının, nasıl kaynatılarak küçültüldüğü ve aksesuar olarak boyunlarında taşıdıklarını anlatan kısımdı. Bu uygulama en son 50 yıl önce terk edilmiş.
Bu fantastik gezinin sonunda isterseniz, burayı ziyaret ettiğinizin göstergesi olarak bir sertifika da alabiliyor, bizim yaptığımız gibi, çerçeveletip duvarınıza asıp, her baktığınızda yüzünüzde beliren haklı bir gülümseme ile güzel anılar canlanıyor.
