TUNCELİ COĞRAFYASINA ÖZGÜ KOÇBAŞLI MEZAR TAŞLARI – ÜNSAL AKTAŞ

 

TUNCELİ COĞRAFYASINA ÖZGÜ KOÇBAŞLI MEZAR TAŞLARI – ÜNSAL AKTAŞ

Bir kısım yerel halkın Dersim dediği Tunceli coğrafyasında ve mücavir alanlarında görülen ve gözlemlenen bir mezar taşı motifinden bahsetmek istiyorum. Tunceli/Munzur Milli parkı gezimizde, maalesef dağınık, bakımsız, korunaksız ve hatta rastgele savrulmuş kimileri yatar vaziyette adeta doğaya emanet edilmiş bu kültür/tarih hazinesine tanıklık ettik.

“Koçbaşlı mezar taşları” na ilişkin olarak literatür ve kaynaklarda tam bir ittifak yoktur. Urartulardan Artuklu Beyliğine kadar bu mezar taşı geleneğine değişik yollamalar ve referanslar yapılmaktadır. Motiflerin dili, simgesel ve sembolik olarak taşın cildinde ve yapısında şekillendirilmiştir. Verilmek istenen mesaj, bu yöntemle inanç/ dinsel bir yansıma olarak günümüze kadar ulaşmıştır.

Şüphesiz ki Tunceli ve Munzur’un zengin, renkli sosyolojisine çoklu flora ve faunasına otantik ve tarihi bir boyut getiren bu inanç kültürü, sadece incelemeyi değil korunmayı da hak ediyor.

Genellikle yüksekçe bir yerde ya da tepede bulunan bu taşlar, aynı zamanda Akkoyunlular döneminin Türkmen geleneğine de ayna tutmaktadır. Bazıları tescil edilerek koruma altına alınmış köy mezarlıkları bulunsa da, bu önlemler yaygın ve kalıcı değildir.

Koçbaşı, sandık şekilli ve taş işlemeli mezar anlayışı, önemli bir insanlık mirası olduğundan ötürü, özel bir restorasyonu da hak ediyor. Bu mezar taşlarının üzerinde yer bulan motiflerin de kendine özgü mesajlar içerdiği bilinmektedir. Bu figürler, sadece bezek olarak değil, yatan kişinin cinsiyeti, toplumsal konumu ve mesleğini de işaret etmektedir. Nitekim kılıç, kalkan, ok, bıçak gibi motif ve şekiller;  mezar sahibinin erkek olduğunu

göstermektedir. Öte yandan iğne, küskü, süs ve ince el işi gibi figürler ise kadınlara aittir. İbrik ve tepsi şeklindeki figürler ise, cömertliğin ifadesi olarak kabul edilmektedir. Keza kandil ve terazi şeklindeki figürler ise yatanın din adamı olduğuna ait bir ölçüdür. Bazı mezarlıklarda görülen, Zülfikar ve güneş kursu tarzındaki şekiller ise o köyün ve mezarda yatanın Alevi inançlı olduğuna işaret etmektedir.

Tunceli coğrafyasının renkli ve zengin tarihi ile doğa mirasını korumak ve gelecek nesillere aktarmak konusundaki endişelerin bir kaynağını da il bazında verilen yaygın maden ruhsatları teşkil etmektedir. Bölgenin topyekûn bir turizm politikası ve projesi olması halinde, umarız ki yöreye özgü koçbaşlı mezar taşları da hak ettikleri koruma ve tanıtmaya kavuşurlar.